8 ปีหลังเริ่มสงครามกลางเมืองซีเรีย

ความไม่พอใจรัฐบาลเป็นเรื่องปกติของการเมืองการปกครอง แต่เมื่อบานปลายจนไร้การควบคุม ต่างชาติเข้าแทรก การชุมนุมประท้วงจึงกลายเป็นสงครามกลางเมือง ประเทศซีเรียไม่ใช่ของชาวซีเรียอีกต่อไป

            นับจากเริ่มสงครามกลางเมืองซีเรียหรือที่นิยมเรียกว่าอาหรับสปริงซีเรียเมื่อมีนาคม 2011 บัดนี้ครบ 8 ปีเต็มก้าวสู่ปีที่ 9 สถานการณ์สู้รบเบาบางลงแต่ยังไม่สงบ และไม่อาจตอบว่าจะจบอย่างไร

อาหรับสปริงซีเรียอาจอธิบายเริ่มจากสมัยประธานาธิบดี ฮาเฟซ อัลอัสซาด (Hafez al-Assad) บิดาของประธานาธิบดี บาชาร์ อัลอัสซาด (Bashar al-Assad) ผู้นำคนปัจจุบัน ปกครองประเทศแบบอำนาจนิยมที่ชนชั้นปกครอง นักธุรกิจใกล้ชิด ได้รับประโยชน์จากการปกครอง เป็นพวกที่สามารถกอบโกยความมั่งคั่ง เกิดชนชั้นกลาง นายทุนจากอำนาจนิยม ในขณะที่ประชาชนส่วนใหญ่ถูกกีดกันออกจากความมั่งคั่งของประเทศ เป็นผู้มีรายน้อย ถ้าไม่มีสายสัมพันธ์ก็ยากจะได้งานทำ

รัฐบาลใช้ผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจเป็นเครื่องตอบแทนแก่ผู้ยินยอมอยู่ใต้อำนาจ สร้างรัฐที่ประชาชนส่วนใหญ่ต้องพึ่งพารัฐบาล

สมัยประธานาธิบดีฮาเฟซพยายามแบ่งสันปันส่วนให้ทุกกลุ่มได้ประโยชน์ตามสมควร เหลือบางกลุ่มเท่านั้นที่ยังขัดขืนรัฐบาล ระบบนี้ทำท่าไปได้ดี ข้อเสียคือนานวันเข้าฝ่ายต่อต้านเกิดเป็นกลุ่มเป็นก้อน

ช่วงปี 2006-2010 เป็นปีที่แห้งแล้งมาก เกษตรกรได้รับผลกระทบถ้วนหน้า การเพิ่มพื้นที่เกษตรอย่างไร้ควบคุมเป็นอีกเหตุผลที่ทำให้เกิดภาวะขาดแคลนน้ำรุนแรง ปัญหาเหล่านี้ซ้ำเติมด้วยการที่รัฐบาลยกเลิกนโยบายอุดหนุนราคาน้ำมัน ปุ๋ย การจัดการภาครัฐที่หย่อนยาน มีข้อมูลว่าประชาชนกว่าล้านคนต้องอพยพย้ายถิ่นหนีภัยแล้ง

ภัยแล้งต่อเนื่องหลายปี ความทุกข์ยากที่สะสมทำให้ประชาชนขมขื่น เปิดโอกาสให้กลุ่มต่อต้านรัฐบาลเคลื่อนไหว ในที่สุดการประท้วงเล็กๆ บานปลายเป็นการประท้วงใหญ่ และเริ่มใช้อาวุธห้ำหั่นกัน

การแทรกแซงจากต่างชาติ :

สิงหาคม 2011 ประธานาธิบดีบารัก โอบามาเรียกร้องให้ประธานาธิบดีอัสซาดก้าวลงจากอำนาจ ถ่ายโอนอำนาจแก่ประชาชนโดยสันติ เปลี่ยนจากอำนาจนิยมเป็นประชาธิปไตย ต้นปีต่อมาสันนิบาตอาหรับ (Arab League) เรียกร้องเช่นเดียวกัน

นับจากต้นปี 2012 ต่างชาติเริ่มส่งอาวุธสงครามแก่ฝ่ายต่อต้านรัฐบาล รัฐบาลสหรัฐสนับสนุนกลุ่มที่เรียกว่าฝ่ายต่อต้านสายกลาง มีข่าวว่าช่วยฝึกกองกำลังติดอาวุธ ส่วนซาอุดิอาระเบียสนับสนุนทุกกลุ่ม รวมทั้งพวกสุดโต่ง อย่าง al-Nusra Front กับ Islamic State of Iraq and al-Sham (ISIS) ที่รับรู้กันทั่วไปว่าคือผู้ก่อการร้าย แต่รัฐบาลซาอุฯ ปฏิเสธ

การแสดงออกซึ่งความไม่พอใจของประชาชนต่อผู้ปกครองเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นได้เสมอ นำมาซึ่งการชุมนุม อาจถึงขั้นปฏิวัติรัฐประหาร เป็นเรื่องของพัฒนาการทางการเมืองของแต่ละประเทศ กรณีของซีเรียแตกต่างเนื่องจากต่างชาติเข้าแทรกแซงหนัก จุดยืนของรัฐบาลสหรัฐกับสันนิบาตอาหรับที่ต้องการล้มระบอบอัสซาดทำให้สงครามกลางเมืองขยายตัว

เรื่องราวซับซ้อนขึ้นอีก เมื่อผู้ก่อการร้าย ISIL/ISIS ปรากฏตัว (และกลุ่มอื่นอีกหลายกลุ่ม ประกอบด้วยมุสลิมกว่าร้อยสัญชาติ) ในช่วงแรกเป็นฝ่ายได้ชัยจนสถาปนารัฐอิสลาม (Islamic State) ความโหดเหี้ยมของ ISIS สร้างความตกตะลึงแก่คนทั้งโลก เพิ่งถูกปราบปรามจนอ่อนแรงเมื่อต้นปีที่ผ่านมา หลังทำลายประเทศจนยับเยิน ผู้ก่อการร้ายที่เป็นชาวซีเรียถูกปลดอาวุธ สามารถอาศัยในประเทศต่อไป กลายเป็นปัญหาทิ้งค้าง

ซีเรียที่ไม่ใช่ของชาวซีเรียอีกต่อไป :

เมื่อความขัดแย้งทางการเมืองกลายเป็นอาหรับสปริงอีกประเทศ ต่างชาติแสดงตัวเข้าแทรกแซง ทั้งแบบเปิดเผยกับปิดลับ ให้ทั้งเงิน อาวุธ แม้กระทั่งส่งกำลังพลเข้าร่วมสมรภูมิ มีทั้งฝ่ายที่ช่วยรัฐบาลอัสซาดกับพวกที่หวังโค่นรัฐบาล ที่ต้องตระหนักคือประเทศเหล่านี้ที่ทุ่มงบประมาณนับพันนับหมื่นล้านดอลลาร์ ของเหล่านี้ไม่ฟรี ต่างหวังได้ผลประโยชน์จากสงครามกลางเมืองซีเรียด้วยกันทั้งสิ้น

ถ้าเปรียบซีเรียเป็นเค้กก้อนหนึ่ง หลายประเทศทั้งอยู่ใกล้และอยู่ไกลต่างมองว่าเป็นโอกาส หวังได้ส่วนแบ่งไม่ชิ้นใหญ่ก็ชิ้นเล็ก

ความขัดแย้งของคนซีเรียด้วยกันคือโอกาสของต่างชาติ

ตั้งแต่แรกเริ่มชาติตะวันตกที่นำโดยรัฐบาลสหรัฐกับอาหรับสนับสนุนการตั้งรัฐบาลใหม่ มีการวางตัวบุคคลในรัฐบาลใหม่ แม้มีเชื้อสายซีเรียแต่หลายคนเป็นผู้อยู่อาศัยต่างแดนมานานเป็นสิบปี ไม่แน่ใจว่าเป็นการวางตัวเพื่อตั้งรัฐบาลหุ่นเชิดหรือไม่ หากอัสซาดถูกโค่นจะได้รัฐบาลใหม่ที่มุ่งบริหารประเทศเพื่อคนซีเรียหรือไม่

อีกรูปแบบหนึ่งคือความพยายามแบ่งแยกดินแดน ตัวอย่างที่เด่นชัดในตอนนี้คือรัฐบาลตุรกีกับบางประเทศกำลังสร้างเขตปลอดภัย (safe zone) ทางตอนเหนือของซีเรีย พร้อมกับเหตุผลหลายข้อ มีคำถามว่าทำไมไม่ให้เจ้าหน้าที่รัฐบาลอัสซาดเข้าดูแล รัฐบาลตุรกียังเห็นว่าพื้นที่ดังกล่าวเป็นเขตอธิปไตยของซีเรียหรือไม่

จนถึงวันนี้การแบ่งแยกดินแดนซีเรียยังไม่จบ เป็นประเด็นที่น่าจับตามองว่าซีเรียในอนาคตจะกลายเป็น “ซีเรียเหนือ” กับ “ซีเรียใต้” หรือไม่ หรือจะแบ่งออกมากกว่านั้นเป็น 3-4 ส่วน นี่คืออีกสถานการณ์ที่รัฐบาลซีเรีย คนซีเรียควบคุมไม่ได้ อนาคตของประเทศซีเรียจึงไม่อยู่ในมือของคนซีเรียอีกต่อไป

ผลจากวันเริ่มจนบัดนี้ :

นับจากเริ่มสงครามกลางเมืองมีผู้เสียชีวิตกว่า 511,000 รายแล้ว (ข้อมูลมีนาคม 2018) คนเหล่านี้ส่วนใหญ่เป็นพลเรือน เสียชีวิตจากหลายสาเหตุทั้งจากทหารอัสซาด ฝ่ายต่อต้านรัฐบาล ผู้ก่อการร้ายกลุ่มต่างๆ การโจมตีจากฝ่ายสหรัฐ รัสเซีย ตุรกี กองกำลังที่อิหร่านสนับสนุน และอื่นๆ

ที่ควรตระหนักการเสียชีวิตไม่ได้เกิดจากการปะทะระหว่างรัฐบาลกับฝ่ายต่อต้านเท่านั้น (ไม่ใช่การสู้กันของคนซีเรียด้วยกันเท่านั้น) การปล้นสะดม ทำร้ายร่างกาย ข่มขืน เป็นเรื่องที่เกิดขึ้นตลอดเวลาจากหลายกลุ่ม คนนับหมื่นหายตัวลึกลับไม่ทราบชะตากรรม

รัฐบาลอัสซาด รัฐบาลสหรัฐ ฯลฯ ยอมรับว่ามีส่วนทำให้พลเรือนบาดเจ็บล้มตาย แต่ยังคงทำสงครามต่อไป

นับจากเริ่มสงครามกลางเมืองชาวซีเรีย 5.6 ล้านคนอพยพลี้ภัยออกนอกประเทศ (ข้อมูลเมษายน 2018) และอีก 6.6 ล้านที่ถูกบีบบังคับให้อพยพจากที่หนึ่งไปยังอีกที่โดยยังคงอยู่ในประเทศ (IDPs) ชีวิตในค่ายผู้อพยพย่อมไม่เหมือนอยู่บ้านตัวเอง มีแต่ความขัดสน ไร้อนาคต ไม่อาจตอบว่าชีวิตในอนาคตจะเป็นอย่างไร พวกที่อยู่นอกค่ายฯ จะยิ่งย่ำแย่กว่านั้น หลายคนดิ้นรนทำทุกอย่างเพื่อให้อยู่รอดต่อไป

สงครามกลางเมือง 8 ปีการรบพุ่งจากหลายกลุ่มหลายระลอก ทำให้หลายเมืองกลายเป็นซากปรักหักพัง แม้รัฐบาลอัสซาดได้พื้นที่กลับมาส่วนหนึ่งแต่ต้องบูรณะใหม่หมด ไม่รู้ว่าต้องใช้เวลาอีกกี่สิบปี ใช้งบประมาณอีกเท่าใด ประเทศสูญเสียโอกาสมากเพียงไร

สงครามที่ไม่มีวันรู้จบ :

ตามประวัติศาสตร์การทำลายข้าศึก มีทั้งการยึดดินแดนและการเผาเมือง กรณีซีเรียมีทั้ง 2 ลักษณะคือทำลายประเทศให้ยับเยินพร้อมกับยึดครองพื้นที่บางส่วน การที่รัฐบาลสหรัฐ ชาติตะวันตกบางประเทศและสันนิบาตอาหรับตั้งเป้าต้องล้มระบอบอัสซาด อาจทำให้ซีเรียต้องอยู่ในสงครามที่ไม่มีวันรู้จบ (หรือต้องกินเวลาอีกหลายปี)

จนถึงวันนี้ประเทศซีเรียเป็นศูนย์รวมของกองกำลังหลายชาติ เช่น สหรัฐ สหราชอาณาจักร ฝรั่งเศส เยอรมนี รัสเซีย อิหร่าน และกองกำลังติดอาวุธอีกหลายสัญชาติ ต่างมีเป้าหมายของตนเอง บ้างรบกัน บ้างเป็นพวกเดียวกัน

สถานการณ์ล่าสุดคือการเผชิญหน้าระหว่างการโจมตีทางอากาศจากอิสราเอลต่อกองกำลังที่รัฐบาลอิหร่านสนับสนุนในซีเรีย ฝ่ายอิหร่านให้เหตุผลว่าเข้ามาช่วยรัฐบาลซีเรียปราบปรามผู้ก่อการร้าย ในขณะที่อิสราเอลเห็นว่าการเข้ามาของอิหร่านเป็นภัยคุกคามต่อตน เป็นแนวรบใหม่ล่าสุดที่กำลังเกิดขึ้นในขณะนี้ (การรบของกลุ่มเก่าอื่นๆ ยังคงอยู่แต่เบาบางลง)

ความคืบหน้าล่าสุดอีกเรื่องเพิ่งเกิดเมื่อต้นเมษาที่ผ่านมา รัฐบาลทรัมป์ประกาศให้กองกำลังพิทักษ์การปฏิวัติอิสลามของอิหร่าน (Islamic Revolutionary Guards Corps) เป็นองค์กรก่อการร้าย ที่ผ่านมาสหรัฐถือว่าอิหร่านเป็นรัฐอุปถัมภ์ก่อการร้าย น่าจะติดตามว่าจะมีผลต่อกองกำลังที่อิหร่านสนับสนุนในซีเรียหรือไม่

สรุป ทบทวนย้อนหลังตั้งแต่เริ่ม :

กลุ่มการเมืองบางกลุ่มสร้างวาทกรรมความเกลียดชังแก่ประชาชนให้ทำลายฝ่ายตรงข้าม ให้เหตุผลว่าต้องสู้จึงจะชนะ แต่เรื่องราวของบ้านเมืองซับซ้อน ยิ่งความสัมพันธ์ระหว่างประเทศยิ่งซับซ้อน กรณีซีเรียเป็นอุทาหรณ์ว่าเมื่อบ้านเมืองลุกเป็นไฟ ไร้ขื่อแป เมื่อนั้นไม่มีใครควบคุมได้

พวกที่ต่อต้านรัฐบาลอัสซาดคงไม่คิดว่าสถานการณ์จะกลายเป็นเช่นนี้ คนเหล่านี้ส่วนหนึ่งอาจตายไปแล้ว อีกส่วนอาจกลายเป็นผู้อพยพในต่างแดน ฯลฯ รัฐบาลอัสซาดยังอยู่แต่ประเทศเปลี่ยนไปไม่มีวันเหมือนเดิมอีกแล้ว

8 ปีหลังเริ่มสงครามกลางเมือง อนาคตของประเทศซีเรียยังไม่รู้ว่าจะสงบเมื่อใด จะลงเอยแบบไหน เช่นเดียวกับอนาคตของคนซีเรียนับสิบล้านคน ต้นเหตุจากความไม่พอใจรัฐบาลที่บานปลาย

14 เมษายน 2019

ชาญชัย คุ้มปัญญา

(ตีพิมพ์ใน คอลัมน์ “สถานการณ์โลก” ไทยโพสต์ ปีที่ 23 ฉบับที่ 8190 วันอาทิตย์ที่ 14 เมษายน พ.ศ.2562)

-------------------------

บทความที่เกี่ยวข้อง : 

กองทัพตุรกีในดินแดนซีเรีย

รัฐบาลตุรกีส่งกองทัพเข้าซีเรีย อ้างเหตุผลเพื่อปราบปราม IS ป้องปรามภัยคุกคามจากเคิร์ดซีเรีย ความจริงที่ต้องเข้าใจคือปฏิบัติการครั้งนี้ได้รับความร่วมมือจากขั้วสหรัฐ ได้ความเห็นชอบจากรัฐบาลรัสเซีย ผลลัพธ์ที่ได้จึงจำกัด เป็นหลักฐานอีกชิ้นชี้ว่าอนาคตของซีเรียไม่เป็นของคนซีเรียอีกต่อไป ประเทศนี้กลายเป็นสมรภูมิ ดินแดนที่หลายประเทศเข้ากอบโกยผลประโยชน์ โดยอ้างปราบปรามผู้ก่อการร้าย สนับสนุนฝ่ายต่อต้านหรือไม่ก็สนับสนุนรัฐบาลซีเรีย นี่คือพัฒนาการล่าสุดจากความวุ่นวายภายในของประเทศนี้

สงครามกลางเมืองซีเรีย เกมสงครามของมหาอำนาจ

ความขัดแย้งซีเรียได้ดำเนินต่อเนื่องกว่า 5 ปีครึ่งแล้ว สถานการณ์ได้พัฒนาเปลี่ยนแปลง เริ่มจากการชุมนุมประท้วงรัฐบาลอย่างสงบ ตามด้วยต่างชาติเข้าแทรก การปรากฏตัวของผู้ก่อการร้าย กองกำลังมุสลิมต่างชาติกว่าร้อยประเทศ การเผชิญหน้าระหว่าง 2 ขั้ว 2 มหาอำนาจชัดเจนมากขึ้น บัดนี้ความเป็นไปของสมรภูมิกับอนาคตซีเรียจึงขึ้นกับการตัดสินใจบนผลประโยชน์ของ 2 ฝ่าย 2 มหาอำนาจ เป็นความขัดแย้งที่จะยืดเยื้อยาวนาน เป็นเรื่องที่ควรตระหนัก

บรรณานุกรม :
1. Contradicting Trump, Bolton says no withdrawal from Syria until ISIS contained, Kurds’ safety guaranteed. (2019, January 6). The Washington Post. Retrieved from https://www.washingtonpost.com/world/national-security/bolton-promises-no-troop-withdrawal-from-syria-until-isis-contained-kurds-safety-guaranteed/2019/01/06/ee219bba-11c5-11e9-b6ad-9cfd62dbb0a8_story.html?utm_term=.73f39285219c

2. Erlich, Reese. (2014). Inside Syria: The Backstory of Their Civil War and What the World Can Expect. New York: Prometheus Books.

3. Haddad, Bassam., Wind, Ella. (2014). The Persian Gulf Monarchies and the Arab Spring. In Beyond the Arab Spring: The Evolving Ruling Bargain in the Middle East. (pp.379-436). New York: Oxford University Press.

4. Hinnebusch, Raymond. (2001). Syria: Revolution From Above. New York: Routledge.

5. Lister, Charles R. (2015). The Syrian Jihad: Al-Qaeda, the Islamic State and the Evolution of an Insurgency. New York: Oxford University Press.

6. Human Rights Watch. (2019). World Report 2019: Syria events of 2018. Retrieved from https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/syria

7. Masters, Jonathan. (2013, September 11). Syria's Crisis and the Global Response. Council on Foreign Relations. Retrieved from http://www.cfr.org/syria/syrias-crisis-global-response/p28402

8. Safe zone under Turkey's control more sustainable for security, peace. (2019, January 20). Daily Sabah. Retrieved from https://www.dailysabah.com/war-on-terror/2019/01/21/safe-zone-under-turkeys-control-more-sustainable-for-security-peace

9. Tripp, Charles. (2013). The Power and the People: Paths of Resistance in the Middle East. New York: Cambridge University Press.

10. UNHCR. (2019). Syria Emergency. Retrieved from https://www.unhcr.org/en-lk/syria-emergency.html

11. US declares Iran’s guard force a ‘terrorist organization’. (2019, April 8). AP.  Retrieved from https://www.apnews.com/f1c86b8dc63d4277a0033b11a3bbec0c

12. U.S. Department of State. (2011, November 9). U.S Policy on Syria. Retrieved from http://www.state.gov/p/nea/rls/rm/176948.htm

-----------------------------